Kanatlı sağlığında biyogüvenlik uygulamalarının en önemli bileşenlerinden biri dezenfektan kullanımıdır. Ancak, dezenfektanların yanlış kullanımı, patojenlerin bu kimyasallara ve hatta antibiyotiklere direnç kazanmasına neden olabilir. Bu durum hem hayvan sağlığı hem de halk sağlığı için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Bu yazıda, kanatlı sağlığında yanlış dezenfektan kullanımının neden olduğu antimikrobiyal direnci ve antibiyotiklere çapraz direnç gelişimini inceleyeceğiz.
Subletal Konsantrasyon Kullanımı ve Direnç Mekanizmaları
Dezenfektanların önerilen konsantrasyonların altında kullanılması mikroorganizmaların hayatta kalmasına ve direnç kazanmasına yol açar. Kanatlı yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılan bazı dezenfektanlar ve bunlara geliştirilen direnç mekanizmaları şu şekilde özetlenebilir:
Glutaraldehit Direnci:
o Kanatlı kuluçkahanelerinde ve yemlik dezenfeksiyonunda yaygın olarak kullanılan glutaraldehitin düşük dozda uygulanması, Salmonella enterica ve Escherichia coli suşlarının hücre duvarında değişiklik yaparak direnç kazanmasına neden olabilir (Fraise et al., 2012).
o Clostridium perfringens, subletal glutaraldehit dozu ile maruziyet sonrası biyofilm oluşturarak nekrotik enteritis vakalarını artırabilir (Wales et al., 2010).
İyot Direnci:
o Campylobacter jejuni, subletal iyot konsantrasyonlarına maruz kaldığında su sistemlerinde biyofilm oluşturarak dezenfektan etkisini azaltabilir (McDonnell & Russell, 1999).
o Salmonella enteritidis, düşük doz iyoda maruz kaldığında hücre zarını modifiye ederek iyoda karşı direnç geliştirir (Langsrud et al., 2003).
Formaldehit Direnci:
o Kuluçkahanelerde yaygın olarak kullanılan formaldehitin eksik ya da yetersiz uygulanması, Mycoplasma gallisepticum ve Mycoplasma synoviae gibi solunum yolu patojenlerinin formaldehite tolerans geliştirmesine neden olabilir (Wales et al., 2010).
o Salmonella ve E. coli suşları, formaldehit dehidrojenaz gibi enzimleri eksprese ederek formaldehite ve antibiyotiklere çapraz direnç kazanabilir (Buffet-Bataillon et al., 2012).
Antibiyotiklere Çapraz Direnç Mekanizması
Dezenfektanlara maruz kalan bakterilerin bazısı sadece bu kimyasallara değil, aynı zamanda antibiyotiklere de direnç geliştirir. Bu fenomene "çapraz direnç" denir. Bunun başlıca nedenleri şunlardır:
• Efüluks Pompa Mekanizması: Bazı bakteriler, hem dezenfektanları hem de antibiyotikleri dışarı atan efüluks pompalarını (örn. AcrAB-TolC pompası) aşırı eksprese ederek direnç kazanabilir (Langsrud et al., 2003).
• Hücre Zarı Modifikasyonları: Düşük dozda dezenfektan maruziyeti, Pseudomonas aeruginosa gibi bakterilerde lipopolisakkarit kompozisyonunun değişmesine ve antibiyotiklere karşı dayanıklılığın artmasına neden olabilir (McDonnell & Russell, 1999).
• Genetik Adaptasyon ve Direnç Genlerinin Aktarımı: Bazı direnç genleri (qacE∆, mexAB-oprM) hem dezenfektanlara hem de beta-laktam, aminoglikozid gibi antibiyotiklere direnç sağlayabilir (Buffet-Bataillon et al., 2012).
Kanatlı Sektöründe Çapraz Direnç Örnekleri
Salmonella enterica suşları, kuşlara uygulanan benzalkonyum klorür maruziyeti sonrası kinolon grubu antibiyotiklere direnç kazanmıştır (Fraise et al., 2012).
• Escherichia coli, subletal formaldehit dozu ile maruziyet sonrası tetrasiklinlere karşı tolerans geliştirmiştir (Wales et al., 2010).
• Pseudomonas spp., glutaraldehit kullanımına bağlı olarak karbapenem direnci kazanmıştır (McDonnell & Russell, 1999).
• Enterococcus faecium, dörtlü amonyum bileşiklerine (QAC) maruz kaldıktan sonra vankomisin direnci geliştirmiştir.
• Listeria monocytogenes, iyot bazlı dezenfektanlara uzun süre maruz kalmasının ardından makrolid antibiyotiklere direnç geliştirmiştir.
• Staphylococcus aureus, hidrojen peroksit bazlı dezenfektanların subletal dozlarına maruz kaldıktan sonra rifampin ve florokinolonlara direnç kazanmıştır.
• Klebsiella pneumoniae, formaldehit maruziyeti sonrası beta-laktam antibiyotiklerine karşı direnç göstermiştir.
Kanatlı Çiftliklerinde Direnci Önleme Stratejileri
Yanlış dezenfektan kullanımına bağlı direnç gelişimini engellemek için kanatlı çiftliklerinde aşağıdaki önlemler alınmalıdır:
1. Doğru Konsantrasyon Kullanımı: Dezenfektanlar, üretici tavsiyelerine uygun dozlardaki uygulanmalıdır.
2. Döngüsü Değişen Dezenfeksiyon Protokolleri: Bakterilerin tek bir kimyasala maruz kalarak direnç kazanmasını önlemek için farklı etken maddeler dönüşümlü kullanılmalıdır.
3. Biyofilm Oluşumu Engellenmeli: Su hatları ve yemliklerde biyofilm oluşumunu önleyen temizlik protokolleri uygulanmalıdır.
Sonuç olarak, kanatlı sağlığında dezenfektanların bilinçli ve doğru kullanımı, hem dezenfektan direncini hem de antibiyotiklere çapraz direnç gelişimini minimize etmek için kritik bir stratejidir.
________________________________________
Kaynaklar
• Buffet-Bataillon, S., et al. (2012). "Resistance to disinfectants and antibiotics in bacteria: A risk to human health?" Journal of Hospital Infection.
• Fraise, A. P., et al. (2012). "Biocide resistance and cross-resistance to antibiotics among clinically relevant bacteria." Clinical Microbiology Reviews.
• Langsrud, S., et al. (2003). "Resistance mechanisms of bacteria against disinfectants." International Journal of Food Microbiology.
• McDonnell, G., & Russell, A. D. (1999). "Antiseptics and disinfectants: Activity, action, and resistance." Clinical Microbiology Reviews.
• Wales, A. D., et al. (2010). "Review of disinfectant resistance in Salmonella." Veterinary Microbiology.