Kuluçkahanelerde adım adım Salmonella mücadelesi

Kanatlı hayvanlarda salmonella enfeksiyonu, hem hayvan sağlığını hem halk sağlığını tehdit eden dünya çapında tekrarlanan bir konudur. Salmonella ile mücadele etmek, biyolojisini iyi bilmeyi gerektirir. Cins iki gruba ayrılır: Salmonella gallinarum ve pullorumu içeren(SGP) ve non-motil (hareket etme yeteneğine sahip olmayan) gruptur. Bazı ülkeler bu iki serotipi ayırmazlar. Bu grup serogrup D’ye aittir ve kanatlı türlerine spesifiktir. Kanatlı doğal konakçı olmakla birlikte farklı türlerde de enfeksiyonları tanımlanmıştır. SGP, tavuklarda kronik, civciv ve piliçlerde ise akut tifo ve Pullorum hastalığından sorumludur. Dünyanın büyük kısmı halen salmonellaya bağlı ekonomik kayıplar ile yüzleşmektedir. Motil salmonella (hareket edebilme yeteneğine sahip) Paratifoid Salmonella (PTS) olarak da bilinen kanatlılardan bulaşan gıda kaynaklı hastalıklara neden olmaktadır. İnsanlarda giderek yaygınlaşan sallmonella insidansı, artan tüketim ve kümes hayvanlarındaki yüksek salmonella yaygınlığının bir sonucudur.

Damızlık, kuluçka ve canlı nakli (civciv nakli ve kesime nakil) süreçleri boyunca pek çok faktör son üründeki salmonella seviyesine tesir etmektedir.

İlk Adım: Potansiyel Kaynakları Belirleme

Bu adım çok önemlidir. Enfeksiyon kaynakları çokludur ve önem dereceleri yerel epidemiyolojik koşullara göre farklılıklar gösterebilir:Üretim yoğunluğu, hobi tavukçuluğunun varlığı, vahşi kuşların varlığı, ülkedeki salmonella prevalansı, ulusal kontrol programının olup olmaması vb. İlk kaynağın kuluçkalık yumurtalar olabileceği düşünülmektedir.

Salmonella, folluklarda, taşıma ve depolama sürecinde yumurta kabuğundan veya dikey olarak aktarılabilir. Sadece birkaç enfekte yumurtadan bütün bir makinaya veya kuluçka odasına kontaminasyon yayılabilir. Bu yüzden yumurta kaynağının güvenliğinden emin olunmalıdır. Kuluçkada kullanılan suyun kaynağı da enfeksiyon etmeni olabilir. Kontamine ekipman (yumurta arabaları, ayakkabılar, tekerlekler vb.) kolaylıkla bakterilerin saçılımına neden olabilir.

Salmonella, kemirgenlerin, yabani kuşların ve diğer birçok omurgalı canlının bağırsak sisteminde yaşayabilir ve mekanik olarak tanışabilir. Benzer şekilde sinekler, böcekler ve kırmızı akarlar gibi omurgasız canlılar da potansiyel risk olabilir. İnsanlar da enfeksiyonun taşınmasına hizmet edebilir. Yumurtalar sağlıklı olsalar bile dekontaminasyon süreci iyi yönetilemeyen bir kuluçkahanenin kendisi de enfeksiyona neden olabilir.

2. Adım: Potansiyel Kaynaklarla Mücadele İçin Özel Önlemler

Çoğu durumda, uygun yönetim teknikleri ile salmonella içermeyen bir durum korunabilir. Yukarıda bahsedilen potansiyel kaynaklarla başa çıkmanın ana yollarını gözden geçirelim.

Kuluçkalık yumurtalar: Çoğu önlemin donör sürü seviyesinde alınması zorunludur. Sadece birkaç önlem kuluçkahaneye uygulanabilir. Bunlar;

ÇİFTLİKTE

• Damızlık civcivlerin salmonelladan ari bir sürüden gelmesini sağlamak.
• All-in/all out, farklı yaşlardaki sürüleri aynı çiftlikte barındırmamak.
• Sıkı bir pest kontrol (yabani kuş, rodent, sinek ve akar) programı uyguluyor olmak.
• Isıl işlem görmüş veya asitlendirilmiş dekontamine yem kullanıyor olmak.  Peletleme bir dekontaminasyon yöntemi kabul edilmese de toz haldeki yemden daha güvenlidir. Hammadelerin durumu da çok önemlidir. Hayvansal kökenli proteinler risk faktörüdür.
• Sıkı personel giriş ve giyim prosedürlerinin uygulanması: bina başına özel ayakkabılar ve kıyafet, boneler.
• Altlık yönetimi: Bozulmuş altlıklar salmonella sağkalımını destekler.
• İzin veren ülkelerde:  Aşılama yapılması. Hem canlı hem de inaktive aşılar, farklı hedeflerle geliştirilmiştir. Salmonella bağışıklığı hem humoral hem de hücre aracılıdır. Literatür, en etkili bağışıklık tepkisinin, canlı aşı primo aşılamasının, birkaç hafta sonra inaktive edilmiş bir enjeksiyon ile birleştirilmesiyle elde edildiğini göstermektedir. Hücre aracılı bağışıklık yanıtı bağırsak seviyesinde salmonella kolonizasyonunu azaltırken, yüksek antikor seviyeleri organ kolonizasyonunu ve salmonellanın dikey bulaşmasını güçlü bir şekilde azaltır.
• Birçok Avrupa ülkesinin yaklaşım tarzı damızlıklarda ve ticari kanatlılarda rekabetçi dışlama sistemi kullanmaktan yanadır. Bu uygulamada canlılar yararlı bakteri popülâsyonlarıyla beslenmekte ve bu bakteriler sindirim kanalında salmonella bakterilerinin yerleştiği bölgelere yerleşmektedir. Bu bakterilerin salmonella miktarını azalttığı kanıtlanmıştır.
• Çiftlikte yeterli yumurtanın iyi yönetilmesi:  Sık toplamalar, verimli dezenfeksiyon protokolleri uygulanabilir.

KULUÇKADA

• Çapraz kontaminasyondan korunmak için aynı kuluçka odasında birden fazla sürünün yumurtasını bulundurmayın.
• Sıkı personel giriş ve giyim prosedürlerinin uygulanması: bina başına özel ayakkabılar ve kıyafet, boneler.
• Sadece salmonelladan ari yumurtaları inkübe edin.
• Olgunlaşmamış yeni yumurtadan civcivlerde salmonella kolonizasyonunu önlemek için tam veya spesifik flora kullanarak rekabetçi dışlama kullanma.
• Su: Kuluçkahane giriş noktasında dezenfeksiyon. Salmonella klora duyarlıdır, ancak klor pH’ın 7’nin altında ve organik madde varlığının az olduğu durumlarda etkilidir. Su kaynağının kimyasal koşulları uygun olmadığında su asitlendirilmeli veya klor dioksit kullanılmalıdır.
• Haşere kontrolü: Rodent istasyonları uygun şekil ve yeterli adetlerde yerleştirilmelidir. Sinekler larvaları sıcaklık ve organik madde varlığında daha kolay gelişir. Haşere mücadelesi çok yönüyle ele alınmalıdır.
• İnsanlar: Çiftlik düzeyinde alınan önlemler burada da alınabilir. Personel çiftlik hayvanları ile iç içe olmamalıdır.

3. Adım: Uygulanan Önlemlerin Etkinliğinin İncelenmesi

Etkinliğinin izlenmemesi ve kaydedilmemesi durumunda herhangi bir risk azaltma stratejisi işe yaramaz. İzleme stratejisi, salmonellasız üretim için başarının anahtarıdır. Doğru zamanda alınan uygun örnekler uygun yöntemle analiz edilir. Salmonella tespiti için yaygın olarak üç yöntem kullanılır: Bakteri kültürü, seroloji ve PCR.

Örnek türleri ve yöntemleri: Salmonella tespiti, hayvan materyali (karaciğer, caeca) veya çevresel numuneler (swablar) üzerinde yapılabilir. SGP tespiti için, çevresel numuneler yanlış negatif sonuçlara yol açacağından yalnızca sürüden alanın örneklerin kullanılması tercih edilir. Caeca ve caecal tonsils bu amaç için en güvenilir örnektir. Çiftlik düzeyinde, çöp üzerindeki ayak çubukları, yuva çubukları, yumurta kemerleri, yemleme kanalı, duvarlar veya kuş yaşam alanı içindeki herhangi bir tozlu bölge de TSS tespiti için son derece hassastır. Kuluçkahane seviyesinde, kuluçka veya civciv kayışlarının çubukları ile birlikte kutu gömlekleri tavsiye edilir. Salmonella ayrıca yem, su, hammadde ve zararlılar gibi diğer tüm potansiyel kaynaklardan da izole edilebilir. Bakteri kültürü yöntemleri çok sayıda resmi belgede (örneğin OIE, US NPIP, ISO 6579 v.2007) kapsamlı olarak tanımlanmıştır ve okuyucu daha fazla teknik bilgi için bu belgeye başvurmalıdır. Kanatlılarda salmonella enfeksiyonları ile ilişkili başlıca antikor yanıtı, serolojinin kullanılmasına izin verir. Hızlı aglütinasyon teknikleri ve ELISA teknikleri yaygındır. Yumurta sarısındaki antikorlar da kolayca tespit edilir. Bununla birlikte, sadece seroloji kullanımında sınırlamalar vardır. Olumlu bir sonuç, devam eden bir enfeksiyonu öngörmek zorunda değildir. Ayrıca, enfeksiyon zamanı ile saptanabilir antikorların başlangıcı arasında bir gecikme vardır. Subklinik veya düşük seviyeli enfeksiyonlar bazen seroloji tarafından tespit edilemezken bakteri kültürleri pozitiftir. Son olarak, aşılanmış kuşlarda seroloji kullanımı, aşılanmış kuşlardan aşılamayı ayırt etmek imkansız hale geldiği için uygun değildir.

Örnekleme sıklığı: Yasal düzenlemeler ve yerel epidemiyolojik kısıtlamalar dikkate alınarak bir örnekleme programı hazırlanmalıdır. Çiftlik düzeyinde kapsamlı bir örnekleme protokolü örneği Tablo 1'de gösterilmektedir.

4. Adım: En Kötü Senaryo İçin Hazırlık

Kuluçkahanede salmonella tespiti olması durumuna karşı bir acil durum planı hazır olmalıdır. Bakteriler çoğu dezenfektana karşı duyarlıdır, ancak düşük konsantrasyonlara maruz kaldıklarından direnç gösterebileceklerinden önerilen dozu kullanmaya dikkat edilmelidir.

Antibiyotik tedavisi sıcak bir tartışmadır ve yazarlar, daha sonra kolayca iletilebilen potansiyel bir direnç seçimi gerektirdiğinden kullanım karşıtı yönde tavsiyelerde bulunurlar. Dahası, antibiyotik tedavilerinin etkinliği tutarsızdır: gerçek korumadan, yaşın ilk günlerinde doğal mikrofloranın ortadan kaldırılmasına bağlı olarak salmonella enfeksiyonunun güçlendirilmesine dahi yol açabilirler.

Planın, enfeksiyonun tekrarlama riskini ortadan kaldıracağına emin olunmalı ve potansiyel nedenler net bir şekilde ortaya konmalıdır.

Sonuç

Kuluçkahanenin Salmonella enfeksiyonları ile bulaşık olmasını engellemek amacıyla aşağıdaki maddelerin her biri eksiksiz olarak yerine getirmeliyiz.

1. Kuluçkahaneye gelen tüm yumurtalar fümigasyon odasında fümige edilmeli ve olası bulaşıklığın içeri girmesine izin verilmemelidir. Fumigasyon amacı ile Salmonella için etkili bir dezenfektan kullanılmalıdır. İthal edilen ya da yurt içi diğer kaynaklardan gelen yumurtaların Salmonella enfeksiyonlarından arınmış olduğuna dair sağlık sertifikasının üretici firma tarafından sağlanmış olması gerekir. Bu yumurtalar da fümigasyon işleminden sonra içeri alınmalıdır.
2. Kuluçkahane genel sanitasyon ve dezenfeksiyon kuralları eksiksiz olarak yerine getirilmelidir. Kuluçka yoluyla bulaşıklığın kontrol altına alınabilmesi için dezenfeksiyon sis atma ünitesi kullanılması, elektronik sis atma ünitelerinin kullanılması, gelişim ve çıkım makineleri içinde dezenfektanların kullanılması ve kuluçkahane yüzeylerinin mikro testten geçirilmesi uygulamaları etkili olabilmektedir.
3. Tüm personel düzenli aralıklar ile portör muayenesinden geçirilmeli, olası pozitiflikler için önlem alınmalıdır. Ayrıca personel ellerin nasıl temizleneceği konusunda eğitimli olmalıdır. Kişisel hijyen koşullarının yetersiz oluşunun salmonella enfeksiyonlarının bulaşmasında önemli bir faktör olduğu unutulmamalıdır.
4. Kontrollü ziyaretçi girişi sağlayarak, ziyaretçiler ile olabilecek herhangi bir bulaşıklığın önüne geçilmelidir. Her ziyaretçi “ziyaretçi kayıt formuna mutlaka kaydedilmelidir.
5. Salmonella probleminin azaltılması için, civcivlerin kuluçkada canlı aşılarla spreyleme metodu ile aşılanmalıdır. Aşılama sayesinde salmonella probleminde %20 – %50 oranında azalma gözlemlenmiştir.
6. Yukarıda bulunan örnekleme planına göre civcivlerden alınan kan örnekleri ve yüzeylerden alınan örnekler Salmonella enfeksiyonlarına karşı test ettirilmelidir.
7. Kuluçkadan çıkan atık maddelerin kontrollü bir şekilde atılması temin edilmelidir.
8. Kuluçkahane için bir vektör Kontrol Programı oluşturulmalı ve bu programa uyulması temin edilmelidir.
9. Kuluçkahaneye giren su girişte mutlaka dezenfekte edilmeli ve belirli periyotlarda sudan numune alınarak test ettirilmelidir.

Kaynak:

Taking steps towards a salmonella free hatchery/ by Dr Olivier Leon, Hubbard, part of Groupe Grimaud, France.