Genç süt buzağılarında hastalıkların önlenmesi, büyümeleri, gelecekteki üretimleri ve hayatta kalmaları üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Buzağı ishalleri, bir bakteri (örn. E.coli), virüsler (örn. Rota ve Corona Virüsü), protozoan parazitler (örn. coccidia ve cryptosporidium) veya bu organizmaların bir kombinasyonu neden olabilir. Anne veya yeni doğmuş buzağının aşılanması, buzağıları ishalin birçok bakteriyel ve viral nedeninden başarılı bir şekilde korumak için kullanılmıştır.
Genellikle yeni sütten kesilmiş buzağılarda görülen koksidiyoz, yem katkı maddeleri kullanılarak kontrol altına alınabilmektedir. Bununla birlikte, genellikle Kripto olarak adlandırılan kriptosporoza yönelik kontrol önlemleri o kadar etkili değildir; çünkü ishalin bu en yaygın nedeninin kontrol altına alınmasına yardımcı olacak hiçbir aşı, tedavi veya yem katkı maddesi mevcut değildir. Biyogüvenlik yönlü iyileştirmeler ile bu organizmanın süt buzağılarının sağlığı ve gelecekteki üretimi üzerindeki etkileri en aza indirilebilir.
Kriptoya sebep olan nedir?
Cryptosporidiosis'e bir bakteri veya virüs değil, tek hücreli parazit Cryptosporidium neden olur. Sığırlarda en yaygın olanı insanlarda da bu hastalığa neden olabilen C. parvum'dur. Bu protozoan genellikle buzağılardan yaşamın ilk 3 haftasında, en yaygın olarak 9 ila 14 günlük yaşta izole edilir. Çalışmalar, tüm süt çiftliklerinde yüksek oranda buzağının enfekte olduğunu göstermiştir. Daha az yaygın olmakla birlikte, 6 haftalıktan büyük buzağılarda izole edilebilir, asemptomatik olabilir ve çevresindekilere bulaşabilir. Tek başına genellikle ölümcül değildir ancak ishale neden olan diğer viral ve/veya bakteriyel organizmalarla birlikte buzağılarda daha ciddi hastalıklara evrilebilir.
Resim: striepenlab.org
Kripto, parazitin dışkıyla kirlenmiş yem, su, çevre veya bakıcı kıyafetleri veya ayakkabıları/botları yoluyla bulaşır. Bu tek hücreli parazit yutulduğunda ince bağırsaktaki hücrelere zarar vererek genç buzağıda ishale neden olur. Protozoa, ince bağırsağı kaplayan hücreleri istila eder, yaşam döngüsünün bir kısmını tamamlar ve daha sonra ya bağırsaktaki diğer hücreleri enfekte etmek için bir ookist halini alır ve dışkı yoluyla atılır. Kripto tanısı, dışkı materyalindeki ookistlerin özel boyama teknikleri kullanılarak mikroskop altında incelendiğinde veya ELISA veya PCR gibi diğer laboratuvar testleri ile tespit edilmesiyle konur.
Dışkıyla atıldıktan sonra ookistler diğer buzağılara veya insanlara anında bulaşabilir. Oositlerin dökülmesi enfeksiyondan 4 ila 12 gün sonra meydana gelir ve buna konukçu buzağıda ishal eşlik edebilir veya etmeyebilir. Enfekte buzağılar 3 ila 12 günlük bir süre boyunca günde 10.000.000.000 ookist dökebilir. Hastalığa neden olmak için enfektif oositin çok düşük dozlarına ihtiyaç vardır. Bir çalışma, hastalığa neden olmak için 17 veya daha az sayıda ookistin yeterli olduğunu göstermiştir. Tüm bu yönleri ile Kripto çiftlikte kontrol edilmesi zor bir hastalık haline gelmektedir.
Kripto, dışkıyla atılan bulaşıcı ookistlerin tüketilmesi yoluyla bulaşır. 15°C'nin altındaki sıcaklıklarda ookistler 1 yıla kadar bulaşıcı kalabilir. Enfeksiyöz yükü veya yutulan ookist sayısını azaltmak için biyogüvenlik yönetimi uygulamaları önemlidir. Buzağıları beslerken ve bakım yaparken ve buzağı grupları arasındaki barınağı temizlerken sıkı hijyen gereklidir. Genellikle ortam sıcaklığı ve nemin artmasıyla daha fazla vaka görülür.
Kripto belirtileri
Cryptosporidium her yaştaki sığırları enfekte edebilir, ancak ortaya çıkan ishal çoğunlukla genç, sütten kesilmemiş buzağılarda görülür. Prevalans 7 ila 21 günlük buzağılarda en yüksektir. Enfekte buzağılar asemptomatik olabilir veya şiddetli ishal olabilir. Dışkı sarı veya soluk renktedir, suludur ve mukus içerir. İshalin başlangıcı genellikle Kripto ookistlerinin alınmasından 3 ila 4 gün sonra ortaya çıkar ve 1 ila 2 hafta sürer. Hastalık E.coli, rotavirüs veya koronavirüs enfeksiyonlarının neden olduğu ishalden birkaç gün daha uzundur. Yutulan enfektif ookistlerin sayısı hastalığın ciddiyeti ile ilişkilidir.
Enfeksiyon, konakçının bağışıklık sistemi paraziti yok edene kadar devam eder. Buzağılara enerji sağlamak için sütün yanı sıra ishal nedeniyle kaybedilen sıvı ve elektrolitlerin yerine konması için elektrolit solüsyonları şeklinde destekleyici tedavi uygulanmalıdır. Hastalığa karşı etkili hiçbir ilaç tedavisi bulunamamıştır. Önlemeye yönelik herhangi bir aşı veya yem katkı maddesi de mevcut değildir.
Biyogüvenlik ile Kripto’dan korunmak mümkün
Sıkı hijyen uygulamalarının takip edilmesi buzağıların maruz kaldığı çevresel zorlukları azaltabilir.
- Kemirgen ve sinek popülasyonlarının kontrol edilmesi, özellikle yemdeki kontaminasyonun kontrol edilmesi durumunda, bu hastalığın potansiyel yayılımının azaltılmasına yardımcı olabilir.
- Yem, hayvanların (örneğin ahır kedilerinin) yemin içine dışkılamasını önlemek için iyi korunmalıdır.
- Her beslemede “süt besleme” ekipmanı sıcak su ve deterjanla yıkanmalı ve tamamen kurumasına izin verilmelidir.
- El yıkama, yalnızca hastalığın buzağılarda yayılmasını önlemek için değil, aynı zamanda Kripto'nun zoonoz bir hastalık olması ve insanlara bulaşabilmesi nedeniyle bakıcılarında da hastalıktan korunması açısından kritik öneme sahiptir.
Temizlik ve dezenfeksiyon: Kripto mücadelesinde komodit ürünleri dışarıda tutun
Oositlerin dayanıklı bir dış kabuğu vardır ve bu da onları yaygın olarak kullanılan çiftlik dezenfektanlarına karşı dirençli kılar. Kriptosporidyum’a karşı bilinen en etkili aktif ‘Klorokrezol’ dür.
- Oositler ısı şokuna (sıcak su) ve kurumaya (kurumaya) karşı hassastır. Bu da yıkamayı önemli hale getirir. Oda sıcaklığında 2 saat süreyle havayla kurutmanın ookistler için öldürücü olduğu kanıtlanmıştır.
- Klorlu temizleyiciler veya ağartıcı içerenler Crypto ookistlerini "öldürmede" etkili olmadığı gibi sporlanmayı arttırıcı etkiye neden olur. Bu nedenle yıkamada tercih edilmemelidir.
- İyi bir yıkama sonrasında 1/50 oranında sulandırılmış Biodes L ile yapılacak dezenfeksiyon Kripto ile mücadelede en büyük yardımcınız olacaktır.
Kaynak:
Univercity Of Kentucky, Department of Animal And Food Sciences: Preventing Cryptosporidiosis, Commonly Called Crypto, in Dairy Calves