Eğer uygun şekilde yönetilmezlerse, sinek popülasyonları çiftlik içerisinde ve dışarısında sorunlara neden olabilir, halk sağlığını tehdit edebilir. Üretimde sıklıkla karşılaşılan sinekler, karasinek, siyah çöp sineği ve küçük karasineklerdir. Genellikle, bu sinekler orjinleri olan üreme alanlarına yakın konumlarda bulunurlar. Ancak karasineklerin 40 km, siyah çöp sineklerinin 6-8 km ve küçük karasineklerin 2-4 km kadar uçarak yayılabildikleri de bilinmektedir.
Kanatlı hayvan üretimi ile ilişkili dışkıya bağlı gelişen sinekler çok önemlidir; çünkü insanlarda gıda zehirlenmesi ile ilişkili olan Salmonella, Campylobacter, E. coli ve Listeria’nın yanı sıra kümes hayvanlarında hastalıklara neden olan patojenleri (Egzotik Newcastle Hastalığı, E. coli ve Salmonella) taşıdıkları bilinmektedir.
Gübre ve Çöp ile İlişkili Sinekler
Karasinek, Musca domestica L., (Şekil 1) kanatlı gübresi ile ilişkili başlıca türdür. Bu sinekler çöp, dökülen tahıllar, dökülen yem ve her türlü gübre de dahil olmak üzere nemli ve çürümekte olan bitki materyalinde ürer. Kümeslerin etrafındaki yetersiz sanitasyon, yüksek ev sineği popülasyonlarının olasılığını arttırır. Karasinekler güneşli alanları tercih eder ve çok aktiftir, gübre, insanlar ve gıda ürünleri üzerinde gezinirler bu yüzden birçok insan ve kümes hayvanı hastalığının (protozoa, bakteri, virüs, rickettsia, mantar ve solucanlar) önemli bir mekanik vektörüdür.
Şekil 1
Yetişkinler yaklaşık 1/4 inç uzunluğunda, çoğunlukla donuk gri renktedir. Toraksta dört siyah çizgi bulunur ve emici ağız yapısına sahiptirler. Yüzeyin altındaki çatlak ve yarıklara 3-4 günlük aralıklarla iki ila yedi partiden 100 ila 150 yumurta bırakırlar. Yumurtalar 12 ila 24 saat içinde beyaz, silindirik, ön konik larvalara (kurtçuklar) evrilirler (Şekil 2). Kurtçuklar gelişimlerini 4 ila 7 günde tamamlamak üzere üç büyüme evresinden geçer. Olgun larvalar, koyu kırmızımsı kahverengi bir puparyum oluşturur ve sonra pupa formuna geçer. Yetişkin sinek 3 ila 4 günlük bir pupa aşamasından sonra ortaya çıkar. Sıcaklık azaldıkça yaşam döngüsünün süresi uzar.
Şekil 2
Yetişkin sinekler ortalama 3 ila 4 hafta yaşarlar. Artan yetişkin aktivitesi gün boyunca 15-270C sıcaklıklarında meydana gelir. Geceleri veya 80C’den itibaren hareketsiz hale gelirler. Yetişkinler, bitki örtüsü dahil olmak üzere kümes hayvanları tesislerinin içindeki ve dışındaki tavanlara, duvarlara, direklere ve diğer yüzeylerde dinlenir. “Sinek lekeleri” (açık renkli yetersizlik lekeleri ve daha koyu dışkı lekeleri) birikimi tercih edilen dinlenme alanlarını tespit etmek için izlenebilir.
Şekil 3
Küçük karasinek, Fannia canicularis (L.), (Şekil 3) karasineğe benzemektedir, ancak daha küçüktür (yetişkin 3/16 inç uzunluğunda) ve göğüs kafesinde üç kahverengi şerit vardır. Karasineğe göre daha az nemli bir üreme ortamını tercih eder. Kanatlı gübresi tercih edilen bir besindir. Bu sinek, yakınlardaki yerleşim bölgelerindeki evleri kolayca işgal eder, ancak insanlara veya yiyeceklere kolayca yerleşmediğinden rahatsızlık vermez. Dinlenme alanları arasında yabani otlar, dallar ve binaların kenarları bulunur. Küçük karasinek, gölge ve daha düşük sıcaklıkları tercih eder. Genellikle kümes dışındaki gölge ve serin alanları dinlenme alanı olarak seçer. Popülasyon erken ilkbaharda daha yüksek olabilir, yaz ortasında azalır ve sinek popülasyonu, düşük ısı toleransı nedeniyle geç sonbaharda tekrar zirve yapabilir. Yumurtalarını çürüyen organik materyalin üzerine bırakır ve 36 ila 48 saat içinde larvalar yumurtadan çıkar. Larvalar kahverengi, düzleştirilmiş ve dikenlidir. Pupa aşaması ulaşması sıcaklığa bağlı olarak yaklaşık 8 gün civarında sürer. Pupalar larvalara benzer. Ergin sinek, yaklaşık 8 gün sonra pupadan çıkar. Tam yaşam döngüsü sıcaklığa bağlı olarak 18 ila 22 gün sürer. Küçük karasineğinin Egzotik Newcastle Hastalığı (ENC) salgınlarıyla ilişkili olduğu bilinmektedir.
Şekil 4
Siyah çöp sineği, Hydrotaea aenescens (Wiedemann), (Şekil 4) parlak bronz siyah renktedir ve karasinekten biraz daha küçüktür. Yaşam döngüsü, karasineğinkine benzer ve 14 ila 45 gün içinde tamamlanır. Larvaları, karasinek larvalarına çok benzer, 12 ila 16 saat içinde yumurtadan çıkarlar. Larva aşaması en az 5 gün sürer, pupa aşaması en az 4 gün sürer ve yetişkinler 14 ila 20 gün arasında yaşar. Siyah çöp sineği donma sıcaklıklarına dayanamaz, ancak uygun koşullar altında yıl boyunca bulunabilir. Karasinek ve küçük karasinek aksine, siyah çöp sinekleri karakteristik olarak tavanda veya açık bitki örtüsünde dinlenmek yerine geceleri yiyecek kaynaklarında kalırlar. Bu sinekler, karasinek ve küçük karasinekten daha sınırlı bir menzile (4 ila 5 mil) sahiptir. Siyah çöp sineğinin larvaları diğer sineklerin larvalarından yırtıcı olabilir ve karasinek popülasyonlarını yok ettiği bilinmektedir. Bu yararlı yön, çiftlikte büyük sayıların gelişebileceği ve yetişkinlerin yakındaki topluluklara dağılacağı gerçeğiyle gölgelenebilir. Ek olarak, siyah çöp sineği, vücut yüzeyinde veya sindirim sisteminde, ev sineği ile aynı hastalıklara neden olan organizmalara (Salmonella, Campylobacter, E. coli) sahip olduğu bilinmektedir.
Şekil 5
Göksineklerin çeşitli türleri (Şekil 5) bazen kümeslerde bulunabilir. Bir kümeste göksineklerinin bulunması, genellikle ölü tavukların toplanmadığı anlamına gelir. Genel manada karasineğe benzer veya karasinekten biraz daha büyüktür. Çoğu metalik mavi veya yeşildir. Bu sinek türü, çürüyen hayvan ve hayvan karkasları, dışkı, kırık yumurtalar ve ıslak çöplerde ürerler. İyi bir sanitasyon programı mevcutsa (ölü hayvanlar tesisten çıkarılır ve yakılır veya uygun şekilde atılır) bu sinekler düşük seviyelerde tutulabilir.
Şekil 6
Asker sinekleri (Şekil 6a), küçük gübre sinekleri (6b), meyve sinekleri (6c) ve sıçan kuyruklu kurtçuklar (6d), kümes hayvanı üretim tesislerinde bulunabilecek diğer sineklerden bazılarıdır.
Sinek Mücadelesi
Sinekler, kimyasal olmayan ve kimyasal kontrol yöntemlerinin entegrasyonu ile kontrol edilebilir. İnsektisitlerin tek başına kullanımı nadiren tatmin edici bir sinek kontrolü ile sonuçlanır. Entegre haşere yönetim programı, popülasyon izleme, kültürel kontrol, mekanik kontrol, biyolojik kontrol ve kimyasal kontrol aşamalarını içermektedir.
Popülasyonun izlenmesi sinek mücadele programında kritik kararların verilmesi için gereklidir. Üretim tesisinden, insan yerleşim alanlarına dağılan sinekler nedeniyle oluşabilecek bir hukuki durumda oluşturduğunuz belgeler de çok yararlı olabilir. Bu gibi sebeplerle görsel gözlemlere dayalı kontrol kararlarından kaçınılmalıdır. Görsel yaklaşım, sinek popülasyonlarının büyüklüğünü tahmin etmek için çok güvenilir olmayan bir yöntemdir.
Mükemmel ve ucuz bir izleme yöntemi de yapışkan sinek şeritlerinin kullanımıdır. Sinek şeritleri sayılmalı ve haftalık olarak değiştirilmelidir. Şeritler tesisin her iki ucuna karşılıklı olarak yerleştirilmelidir. İki şeritten haftalık ortalama 300 sinek sayısı, karasinek popülasyonunun, yetişkinlerin tesisten çevreye dağılacağı bir seviyeye ulaştığını ve bu da sinek yönetim prosedürlerinin başlatılması gerektiğini gösterir. Yapışkan şeritler üzerinde siyah çöp sinekleri de gözlenecektir. Sinek sayıları şerit başına ortalama 150 sinek ulaştığında kimyasal mücadele başlatılmalıdır. Bu yöntem, mevcut türlerin kolay tanımlanmasını da sağlar. Ancak şeritlerin konumlandırıldığı yer de önemlidir. Şeritlerin yerden 1,5 metre yükseliğe ve tesisi saran dış çitlerden 3 metre kadar içeriye yerleştirdiğinize emin olun.
Sinek lekesi sayımı başka bir izleme aracıdır. 3 x 5 inçlik beyaz bir kart, tesisin her iki ucunda ve merkezinde besleme oluklarına, tavanlara, diş tellerine veya diğer sinek dinlenme alanlarına yaslanarak sabitlenir ve bir hafta bekletilir. Bir hafta içinde kartlarda ortalama 100 koyu renkli sinek lekesi bulunduğunda, yönetim prosedürleri başlatılmalıdır. Kartlar, belirli bir evde belirli bir süre boyunca bir sinek aktivite endeksi sağlar. Bina başına en az üç kart yerleştirilmeli ve kartların sadece ön yüzü sayılmalıdır. Popülayon yoğunluğuna bağlı olarak kartları haftalık olarak değiştirin. Kartlar, her değiştirme işleminde aynı konumda zeminden yaklaşık 36 inç yukarıda düz bir yüzeye yerleştirilmelidir. Sinek türleri oluşan lekelere bakılarak tayin edilemez ancak kartlar kontrol kararları ve dokümantasyon için kullanmak için çok ucuz bir yöntemdir.
Yemlenmiş tuzaklar, diğer örnekleme yöntemlerinden daha pahalıdır. Uçkun popülasyon yoğunluğu değişikliklerine karşı daha fazla hassasiyet sunarlar. Sürahi benzeri, üst kısmında dört adet 2 inç çapında erişim deliği bulunan plastik bir kaptan oluşur. Tuzak, ticari bir sinek feromonu ile yemlenir. Tuzakta sineklerin varlığı kontrol ihtiyacını gösterebilir.
Gübrenin toplandığı alanlarda sinek yumurtası ve kurtçukları yoğun biçimde içeren noktaları belirlemek için larva örneklemesi yapılmalıdır. Bu aktif noktaların tespiti, insektisit kullanılarak nokta atışı uygulamalar ile sinek larva ıslahını sağlamak için yararlı olabilir. Bununla birlikte, predetör böceklerden alınan sinek kontrol desteğinin azalmaması için insektisit ile toplam gübre çukuru uygulamalarında dikkatli olunmalıdır.
Gübre yönetimi, su yönetimi ve sanitasyondan oluşan kültürel kontrol, sinekleri kontrol etmenin en etkili yoludur. Taze kümes hayvanı gübresi yüzde 75 ila 80 nem içerir, bu da sineklerin yerleşip çoğalması için idealdir. Sinek ıslahı, nem içeriği yüzde 30 veya daha azına düşürülerek veya sıvılaştırmak için nem ilave edilerek bu malzemede pratik olarak elimine edilebilir. Kurutma, daha az kokuya neden olması ve daha başarılı sonuçlar vermesi nedeniyle çiftliklerde tercih edilen yöntemdir.
Üretim tesisinin türüne bağlı olarak kuru gübre yönetimi sinek popülasyonlarını azaltmada oldukça etkilidir. Uygulanabildiği yerde, gübrenin sıklıkla çıkarılması (haftada en az bir kez) üreme yaşam döngüsünü kırarak sinek birikmesini önler. Yumurtaları ve larvaları kurutmak için gübrenin hafifçe yayılması önemlidir. Yığınlardan veya gübre kümelerinden kaçının. Gübrenin ince bir şekilde yayılabilmesi için yeterli araziye erişilebilir olmalıdır. Bu, toprakta aşırı miktarda besin birikmesini önler. Gübre, bölgeniz için agro nomik bir oranda bir toprak analizine dayanarak yayılmalıdır. Eğer evde gübre depolaması mevcutsa, gübre yüzde 30 nem seviyesine kadar kurutma ve bu seviyede bakım gerektirir. Kuru gübre birkaç yıl tutulabilir. Damlalardaki nemi sınırlayan veya hızlı kurumaya yardımcı olan her uygulama, sinek kontrolü için önemlidir.
Gübrenin nem içeriği düşürmek için yapılacak su yönetimi sinek kontrolü için önemlidir. Bu, çeşitli yollarla gerçekleştirilebilir. Kanatlı sulama kaynaklarından oluşan kaçakları giderilmeli ve sızıntılar önlenmelidir. Fazla yüzey suyunun tesisten uzaklaşmasını sağlamak için uygun zemin kalitesi ile alakalı düzenlemeler yapılmadır. Tesis etrafında, göllenmeye neden olabilecek alanlar doldurulmalıdır. Sürü için temiz su sağlanmalıdır. Aşırı su tüketimini teşvik eden yüksek kümes sıcaklıkları engellenmelidir.
Çiftlik içi ve çevresindeki sanitasyon, sinek kontrolünün sağlanması için çok önemlidir. Ölü hayvanlar ve kırık yumurtaları hızla uzaklaştırılmalıdır. İmha etme, bir yakma fırını veya imha sürecini hızlandırıcı biyolojik ürünler kullanılmalıdır. Yem ve gübre döküntüleri, özellikle de ıslaksa derhal temizlenmelidir. Yabani otlar ile tıkanmış su drenaj kanalları temizlenmelidir. Yağmur suyunu binalardan uzak tutmak için kümeslere uygun saçak, oluk ve ağızları takılmalıdır.
Mekanik kontrol, çeşitli tip ve tarzdaki sinek tuzakları kullanılarak gerçekleştirilebilir. Böcekleri öldürmek için elektrik yüklü bir ızgaraya sahip tuzaklar en yaygın olan mekanik kontrol yöntemidir. Bazı tuzaklar sinekleri çeken malzeme ile yemlenir. Eğer artan bir sinek popülasyonu mevcutsa, tuzaklar yumurta odaları gibi sıkı, kapalı alanlarda yardımcı olabilir. Ancak, temel temizlik uygulamalarına özen gösterilmelidir. Sinek popülasyonlarının yoğun olduğu yerlerde, tuzaklar sinek sayılarını tatmin edici seviyelere düşürmede etkili değildir. Tuzağın etkinliği, tuzağa yakalanan sinek sayısına göre değil, bölgede kalan sinek popülasyonuna göre değerlendirilmelidir. Tek başına sinek tuzaklarının kullanımı, özellikle tavukçuluk operasyonlarında ve çevresinde sineklerin kontrolünde etkili değildir.
Kapılardan sinek girişini engellemek için bir fan kullanılabilir. Fan, yumurta odasını veya diğer çalışma alanlarını ana kümes hayvancılığına bağlayan kapılar üzerinden hava üflemek için kullanılır. Sineklerin rüzgara karşı hareket etmemesi nedeniyle sinek girişini engellerler. Ticari olarak üretimi olan, elektrikli hava perdesi fanları mevcuttur. Uygun olan yerlerde yapışkan sinek şeritleri de kullanılabilir.
Biyolojik kontrol, çiftliklerde genel bir sinek kontrol programının bir parçası olmalıdır. Uygun kültürel uygulamalar sayesinde, kümes hayvanı gübresi birikimleri, karasinek popülasyonlarını baskılamaya yardımcı olan büyük faydalı yırtıcı ve parazit popülasyonlarını destekleyebilir. Macrochelid akarı, Macrochelis muscaedomesticae, kırmızımsı kahverengi ve 1/16 inç uzunluğundadır. Karasinek yumurtaları ve larvaları ile beslenirler. Bu akarlar gübrenin dış tabakasında bulunabilir ve her biri günde 20'ye varan karasinek yumurtası tüketebilirler. Başka bir akar, sadece ilk instar ev sinek larvalarında gübrenin daha derinlerinde beslenen üropodid akar Fuscuropoda vegetans'tır. Bir hister böceği, Carcinops pumilio, siyah ve yaklaşık 1/8 inç uzunluğundadır ve ev sinek yumurtaları ve larvaları ile beslenir. Hem piliç hem de yumurta kümeslerinde yaygın olan bu etkili böcek yırtıcısı, günde 13 ila 24 karasinek yumurtası tüketebilir. Hem yetişkin hem de olgunlaşmamış hister böcekleri gübrenin yüzey katmanlarında yaşar.
Yukarıda belirtilen yırtıcılara ek olarak, çok küçük parazitik eşekarısı, gübrelerde yetişen sineklerin doğal düşmanlarıdır. Parazitik yaban arısı, Spalangia nigroaenea, bir karasineğin başının büyüklüğündedir (1/16 ila 1/8 inç). Bu parazit gübre ortamına çekilir ve bir yumurtayı sinek puparyumuna (pupa içeren zor vaka) bırakır. Gelişen yaban arısı larvası pupayı tüketir. Puparyumdan yetişkin bir sinek yerine, yetişkin bir parazit yaban arısı ortaya çıkar. Bazı yaban arısı türleri bir pupaya birden fazla yumurta bırakır. Bu sinek parazitleri sineklere özgüdür ve başka hiçbir şeye saldırmaz. İnsanları ısırmaz veya sokmazlar. Genellikle kanatlı operasyonlarının yakınında yaşayanlar tarafından fark edilmezler. Bununla birlikte, doğal olarak oluşan parazitik eşekarısı türleri, sineklerin yeterli kontrolünü sağlamak için yeterli sayıda oluşmaz, çünkü yaban arısı aynı zaman diliminde sinekten daha az yumurta bırakır. Kanatlı hayvan üreticisi bu biyolojik kontrol yönteminin faydasını en üst düzeye çıkarmak istiyorsa, karasinek popülasyonunun azaltılmasına yardımcı olmak için yetişkin parazitik yaban arılarının tamamlayıcı biçimde doğaya salınması gereklidir.
Kimyasal kontrol, sinekleri kontrol etmek için insektisitlerin uygulanmasıdır ancak sinek üremesini önlemek için kullanılan sanitasyon ve diğer yönetim seçeneklerine her zaman ek olarak düşünülmelidir. Kimyasal yöntemler, larvisidal spreyler, yetişkin öldürücü yemler, yetişkin öldürücü hacim spreyleri ve yetişkin öldürücü yüzey işlemleri olarak kategorize edilebilir. Tüm bu uygulamalar gerçekleştirilirke, kullanılan insektisit türleri ve oranları hakkında kayıtlar tutulmalıdır. Kimyasal rotasyon veya çeşitli farklı sınıf veya insektisit ailelerinin kullanımı kimyasal direnç geliştirme şansını en aza indirebilir. Piretroidler, karbamatlar, organofosfatlar ve diğer insektisit sınıfları regülasyonlar ve üretici firma direktifleri doğrultusunda kullanılmalıdır.
Larvisidal spreyler, kurtçukları öldürmek için doğrudan gübre yüzeyine uygulanır. Bir kümesin tamamına larvisit uygulamak sinek kontrolü sağlarken doğal biyolojik kontrol ajanlarını öldürecektir. Bu yüzden uygulamanın sık sık tekrarlanması gerekir. İnsektisitin, gübrenin belirli bölgelerinde zayıf nüfuz etmesi kurtçukların sadece küçük bir kısmını öldürür. Ek olarak, bu spreyler gübre için nem ekleyerek sineklerin gelişimi için daha uygun hale getirir. Sonuç olarak, larvisidal spreyleri kullanırken dikkatli olunmalıdır çünkü karasinek popülasyonunu baskılayan diğer canlı ve parazitleri de yok ederler. Bununla birlikte, çok sayıda kurtçuk barındıran yoğun alanlarda etkili olurlar.
İlk olarak yetişkin sinek popülasyonundaki değişiklikleri izleyin. Popülasyon kabul edilebilir limitlerin üzerine çıktığında ergin etkili bir insektisit ile üreme potansiyelini düşürün. Etkiyi maksimize etmek için spreyleme süresini mümkün olan en uzun şekilde gerçekleştirin. Bu uygulamayı takiben larva gelişiminin yoğun olduğu alanları bulun. Düşük veya çok az kurtçukların görüldüğü yerlerde larvasit uygulamayın. Yoğun aktivite gören yerlerde larvasitleri uygulayın. İlerleyen süreçte uygulama yapılan alan ve potansiyel bölgelerde düzenli olarak larva monitoringi yapın.
Yetişkin öldürücü yemler, düşük sinek popülasyonlarını baskılamak ve popülasyonları düşük bir seviyede tutmak için mükemmel seçici malzemelerdir. Bu ucuz ve kullanımı kolay malzemeler, diğer kontrol yöntemlerinden kaçmış olan sinekleri öldürmek için tasarlanmıştır ve karasinek kontrol programının düzenli bir parçası olmalıdır. Maksimum verimlilik için yemleme uygulamasını, hacim uygulamalarıyla birleştirin. Sinek sezonunun başında yemleri kullanın ve sıcak havalarda haftada en az bir kez yenileyin. Yemleri, gübre çukurlarına düşmeyecek ve parazit ve yırtıcı popülasyonların tahrip olmasına neden olmayacak şekilde kaplara (yumurta kartonları) veya karton panellere yapıştırın. Yanlışlıkla diğer canlılar tarafından yenmemesine dikkat edin.
Sinerjik piretrinler veya diklorvos ve sinerjik piretrinlerin bir kombinasyonunu içeren yetişkin öldürücü hacim spreyleri, kapalı hava alanlarında yetişkin sineklerin hızlı bir şekilde etkisiz hale getirilmesini sağlar. Hacim spreyleri çok az veya hiç kalıntı bırakmadığı için bu insektisitlere direnç hala nispeten düşüktür. Hacim uygulamasında başarının anahtarı, uygulama sıklığını azaltmaktır (her 3 ila 4 günde bir defadan fazla olmamak).
Uçkun mücadelesi için yüzeylere rezidüel uygulama, sineklerin toplandığı iç ve dış alanlarda kullanılabilir. Rezidüel sprey uygulaması, genellikle mevcut herhangi bir türün yetişkin sineklerinin yoğun popülasyonlarını kontrol etmek için en etkili ve ekonomik yöntemdir. Bunula ile birlikte kullandığınız ürünün kümes ve çevresinde yapacağınız bir uygulama için güvenli olup olmadığından emin olun. Ürünü, sineklerin istirahat ettiği yüzeylere uygulayın - kümes çevresi, tavan, duvarlar, kafesler, kafesleri destekleyen teller, elektrik ışık kabloları ve sineklerin beneklenme ile işaretlenmiş diğer alanlar. Kümes dışındkia açıklıklar etrafında ve sineklerin dinlendiği çalılar veya diğer bitkiler üzerinde tatbik edin. Uygulama sırasında yem, su ve yumurta kontaminasyonundan kaçının ve doğrudan hayvanların üzerine püskürtmeyin.
Not:
Kimyasal uygulamalarının tamamı uygulamaya yetkili uzman personeller tarafından gerçekleştirilmeli ve ürün etiketinde bulunan yönergeler takip edilmelidir.